چه بگویم ؟     (حقوقی، ادبی و اجتماعی)

شهادت نامه - به مناسبت شهادت مولی(ع)

نوشته : محمد مهدی حسنی

مصطفی جائی فرود آمد به راه

گفت آب آرند لشکر را ز چاه

رفت مردی، باز آمد پر شتاب

گفت : " پر خون است چاه و نیست آب "

گفت : " پنداری زدرد کار خویش

مرتضی در چاه گفت اسرار خویش

چاه چون بشنید آن، تابش نبود

لاجرم چون تو شدی، آبش نبود. " (عطار ) *1

گویند شیر ایزد، به شمشیر ابن ملجم که از خوارج بود کشته شد. لیکن چگونه کشته شدنی ؟!! که افتادن و شکست نبود، بل همه، فرازیدن وفتح بود . شهادت بود

گفتم ای حیدر مئی از ساغر شیران بخور

گفت فتح ما ز فتح زاده ملجم بود ( سنائی ) *2

و عطر کلام آخرش، که بلافاصله بعد از مصاف فرق برهنه او با شمشیر خصم، فضای مسجد کوفه را خوش رایحه ساخت : " فزت برب الکعبه " بود .

اینجانب در زبان فارسی، شعر زیر را هم معنی بلیغ، و همتا با سحر کلام مذکور، یافتم که مثل سائره شدست. :

مرگ اگر مرد است گو نزد من آی

تا در آغوشش بگیرم تنگ تنگ

من از او عمری ستانم جاودان

او زمن دلقی رباید رنگ رنگ

در امثال و حکم مرحوم علی اکبر دهخدا، دو بیت مذکور، به همین ترتیب ضبط شده است. *3 لیکن آن مرحوم از گوینده شعر، نامی نبرده است چنانکه در لغت نامه برزگ خود، نیز ذیل کلمه " دلق " ، بیت دوم همین شعر آمده است. و به جای نام شاعر، علامت پرسش گذارده شده است .

اینجانب به خاطر دارد که در دوران تحصیل نوجوانی، شعر مورد نظر را در یکی از کتب درسی خود، بنام ناصر خسرو، خوانده، و از بر کرده ام *4 لیکن هر چه در دیوان ناصر خسرو، به تصحیح مرحوم استاد مجتبی مینوی و استادمهدی محقق گردیدم، آن را نیافتم .

ولی در غزلی از دیوان شمس به مطلع :

عاشقی و آنگهانی نام و ننگ / او نشاید، عشق را ده سنگ سنگ،

می خوانیم :

مرگ اگر مرد است آید پیش من / تا کشم خوش در کنارش تنگ تنگ /// من ازو جانی برم بی رنگ و بو / او زمن دلقی ستاند رنگ رنگ *5

دو بیت ذیل نیز ، با مضمونی شبیه به بحث ما، از مولانا ست :

آزمودم، مرگ من در زندگیست / چون رهم زین زندگی، پایندگیست *6

و ...

اقتلونی یا ثقات، ان فی قتلی حیات / و الحیات فی الممات، فی صبابات الحسان*7

عجبا که ابناء جنس بشر، همه از مرگ می ترسند، و بر خلاف تصور ما، اینان مرگ را می ستایند . زندگی ( اسارت در عالم ماده ) را دلقی رنگارنگ*8 می دانند که بایستی از آن رها شوند و مرگ را که مبدأ حیات حقیقی است، گشایش از همین زندان تلقی می کنند، که لایتناهی، حدود ناپذیر و از تمام نوامیس طبیعت جاری تر و مسلم تر است . لذا بر خلاف ما، در جان آنان، اثری از رنج و نگرانی مرگ دیده نمی شود . *9

و بلاخره در دیوان غبار همدانی، سخندان بزرگ نزدیک بزمان ما، در غزل ذیل :

برآنم که گر جامی آرم به چنگ / زنم سنگ بر شیشه نام و ننگ /// از آنم شتاب است در دور جام / که دوران عمرم ندارد درنگ /// نیندیشدم از سختی راه دور / نباشد گرم توسن بخت لنگ

می خوانیم : گر افتد بدستم گریبان مرگ / در آغوش جان، گیرمش تنگ تنگ

همین معنی و با اشتراک اکثر الفاظ، بزیبایی آمده است. *10

و کلام آخر از خواجه عبدا... انصاری :

( .... سبحان الله شگفت تر از این که دید در جهان، نیست در هست نهان. شخص در پیرهن روان گم است. جان در آن که زنده بآنست جاودان. آن جان که زنده بآنست او آن. زبان چون عبارت کند از چیزی، که ناید در زبان) * ۱۱ و من الله التوفیق

((((((((((((())))))))))))))))))))

توضیحات و پاورقی ها :

1 - منطق الطیر، عطار نیشابوری، به تصحیح دکتر محمد رضا شفیعی کد کنی، انتشارات سخن، چاپ اول، 1383، تهران ص 31 -

همچنین استاد در تعلیقات کتاب ( ص 515 ) مطالب ارزشمندی در مورد پیشینه عمل راز گفتن با چاه، و استفاده سخنوران فارسی از داستان حضرتش آورده اند، که مشتاقان به مطالعه آن دعوت می شوند .

2 - دیوان سنائی غزنوی، بسعی و اهتمام استاد مدرس رضوی، انتشارات کتابخانه سنائی، چاپ سوم، 1362 ، ص 167 .

3 - امثال و حکم ، جلد سوم، مرحوم علی اکبر دهخدا، موسسه انتشارات امیر کبیر ، چاپ چهارم 1357 ، ص 1530 .

4 - برخلاف وضع حال، حافظه کودکی، قابل اعتماد بوده، و معمولاً آدم را نمی فریبد.

5 - دیوان کبیر کلیات شمس تبریزی جلد اول – مولوی به تصحیح ﻫ – سبحانی ، ص 550 ؛ و نیز : کلیات شمس یا دیوان ده جلدی ( جلد سوم ) ، بتصحیح مرحوم استاد بدیع الزمان فروزان فر ، ص 142 .

6- منبع اخیر ج ص .

7- همان منبع ج 4 ص280 . ترجمه بیت : دوستان بکشیدم بدرستی که در کشته شدنم زندگی است و (در این حال ) برایم در شور و شوق به زیبایی ها است . .

8 - دلق رنگارنگ که مترادف آن " دلق ملمع " است کنایه از جامعه ریا و سالوس صوفیان است ( فرهنگنامه شعری جلد 2 دکتر رحیم عفیفی ) از حافظ است :

ای که در دلق ملمع، طلبی نقد حضور / چشم سّری عجب از بی خبران میداری

و یا .... به زیر دلق ملمع کمندها دارند / دراز دستی این کوته آستینان بین

و بلاخره این همان دلقی است که حافظ در صدد چاک زدن و از سر کشیدن آن است

چاک خواهم زدن این دلق ریایی چه کنم / روح را صحبت ناجنس عذابیست الیم.

9- (با دخل و تصرف) بنقل از کتاب سیری در دیوان شمس، اثر: استاد مرحوم علی دشتی، سازمان انتشارات جاویدان، چاپ هفتم ، زمستان 62 ، تهران - ص 165

10 - دیوان صحیح شاعر شیرین سخن غبار همدانی، از نشریات کلاله خاور، مهرماه 1334 ، تهران - ص . و نیز دیوان غبار همدانی، به کوشش احمد کرمی، سلسله نشریات ما ، چاپ اول، 1362 ، ص 111 و 112 . به نقل از آقای دکتر سید ضیاء الدین سجادی ( کتاب اشعار معروف، انتشارات پاژنگ، چاپ اول، 1374 ، ص 301 و 302 ) سوای موارد پبش گفته، در گلچین جهانبانی، نیز بیت اخیر الذکر بنام "غبار همدانی" ضبط شده است .

11- امالی پیر هرات ص 420 – به نقل از شرح اصطلاحات تصوف ج 4 دکتر صادق گوهرین ، انتشارات زوار، چاپ اول، 1368 تهران ص 7 .