چه بگویم ؟     (حقوقی، ادبی و اجتماعی)

    سه اصل ریشه دار آزادی، برابری و تسامح

بر اساس روایتی که ماوردی و قاضی ابی یعلی در کتب هم نام خود (الاحکام السلطانیه) آورده اند چند عرب درون خانه ای نئین (کَپَر) آتش افروخته و به شراب می نشینند. در همین اثنا خلیفه وقت سرزده به سراغ آنان رفته و درشتی آغاز می کند که مگر آتش افروختن در خانه های نئین را منع نکرده ام؟ شراب خواری هم که در شرع حرام است. اینک شما دو بزه مرتکب شده اید. عرب ها گفتند ای خلیفه تو نیز مرتکب دو جرم شده ای. چه خداوند تجسس و بی اجازه داخل خانه کسی شدن را منع کرده و تو این هر دو حکم خدا را نادیده گرفتی. خلیفه گفت: این دو تا به آن دو تا. و عرب ها را به حال خود گذاشت و رفت:

حُکِیَ اَنَّ عُمَر رضی الله عنه دَخَلَ عَلی قومٍ یَتَعاقَرونَ عَلی شرابٍ و یوقِدونَ فی اَخصاص فقال: نَهَیتُکُم عَن المُعاقره فعاقَرتم، و نَهَیتُکُم عنِ الایقادِ فی الاَخصاص فاَوقَدتُم. فَقالوا یا امیرَالمؤمنین قَد نَهاکَ اللهُ عَنِ التَجَسسِ فتَجَسّستَ، و نَهاکَ عَنِ الدُّخولِ بِغَیرِ اِذنٍ فَدَخَلتَ. فَقالَ عُمر رضی الله عَنهُ هاتانِ بِهاتَین وَانصَرَفَ وَلَم یَتَعرِّض لَهُم (نقل ماوردی).

این حکایت، که روایت دیگری از آن را غزالی در احیاءالعلوم آورده، اگر هم واقعیت تاریخی نداشته باشد در هر حال تصویری از جامعه صدر اسلام است، و نمونه هایی از آن دست در کتاب های سیره و حدیث بسیار است. آنچه در این حکایت و امثال آن می توان دید تصویر جامعه ای است که سه اصل آزادی و برابری و تسامح را گرامی می شمرد و ارج می نهد. شخص حاکم با آدم های بی نام و نشان عضو جامعه در یک سطح برابر قرار دارد. اگر حاکم به زبان قانون سخن می گوید متهم برگ برنده آزادی و امنیت شخصی را رو می کند. جامعه ای است که تجسس و افشاگری را روا ندانسته و حریم خصوصی را پاس می دارد و آخرِ سر، شخص حاکم است که سپر می اندازد و به راه خود می رود.

 منبع: با کمی تصرف: موحد، محمدعلی؛ درهوای حق و عدالت، از حقوق طبیعی تا حقوق بشر، تهران، چاپ سوم، نشر کارنامه، 1381، ص.431