چه بگویم ؟     (حقوقی، ادبی و اجتماعی)

شکستن کاسه مجنون

نوشته ی محمد مهدی حسنی

چندی پیش، دوستی قاضی، با یکی از همکاران بنده، در باره ی رأیی که به تازگی دادرس علیه وی صادر کرده بود، بحث و اختلاف داشتند. با آمدن بنده به دادگاه، دادرس با این داعیه که رفتار گذشته اش با حقیر، صغری یا کبری استدلالش قرار گیرد، خطاب به وکیل دیگر گفت: " شما توجه کنید، آقای حسنی تاکنون دو پرونده با من داشته اند و در هردوی آنها علیه ایشان، و له طرفشان رأی داده ام. ولی نه به من مراجعه و نه اعتراضی کرده اند. "

هرچند در جدال لفظی میان وکیل و دادرس، حق با قاضی بود. زیرا چنین اعتراضی، نه تنها بی فایده و بی ثمرست، بلکه دور از اخلاق حرفه ای وکالت هم هست. لیکن در موضوعی که بنده مورد خطاب قرار گرفتم، بی اختیار، یاد داستانی از مثنوی " لیلی و مجنون" نورالدین عبدالرحمن جامی، عارف و شاعر، و نویسنده بزرگ قرن نه کشورمان افتادم. که ظاهراً بایستی همین داستان، منشاء مثل سائره زیر باشد :

اگر با دیگرانش بود میلی

چرا ظرف مرا بشکست لیلی

داستان این است که مجنون به طفیلی و در لباس و صفّ گدایان، کاسه به دست، به دم خیمه لیلی می رود .... (ادامه داستان به زبان جامی) :

مجنون از دور، چون بدیــــــــدش

عقل از سر و، جان زتن رمیدش

بیخود شد و میل خاک ره داشت

خود را بحیل، بپا نگهداشت

چون نوبت وی رسید بی خویش

آورد او نیز جــــــام خود پیش

لیلـــــی ویرا چو دید و بشناخت

کارش نه چو کار دیگران ساخت

نــــــاداده نصیب از آن طعامش

کفلیـــــز زد و شکست جامش

مجنون چون شکست جام خود دید

گویا که جهان بکام خود دید

آهنگ سمــــــــــــاع آن شکستش

چون راه سماع ساخت مستش

می بود بر آن سمــــــاع، رقاص

می زد با خود ترانـــــه خاص

کالــــــــــعیش که کام شد میسر

عیشــــــــــی به تمام شد میسر

همچو دگــــــــــــران نداد کامم

وز سنگ ستــم شکست جامم

با من نظــــــــریش هست تنها

زان جام مرا شکســــــت تنها

بیهوده شکست من نجـسته ست

کارم زشـــکست او درست ست(1)

ابیات زیرکه از جامی و یا گویندگان پس از اوست، تلمیح به همین داستان دارد:

جامی :

جور تو جز بر دل جامــــــــــی نمی آید بلی

سنگ کز لیلی رسد بر جام مجنون می خورد (2)

جامی :

چون رسد بر لاله ژاله، آیدم زان سنگ یاد

کز تکلف لیلیش بر کاسه مجنون زده ست (3)

نظیری نیشابوری :

فراخی نعمش با صفا بدل کرده

نزاع کاسه مجنون و سنگ لیلی را (4)

امیر شاهی سبزواری :

سنگی که زدی بر سر ما بیجهتی نیست

لیلــــــی به تکلف شکند کاسه مجنــــون (5)

(((((((((((((((((((((((()))))))))))))))))))))

پاورقی ها :

1 - مثنوی هفت اورنگ ، بتصحیح و مقدمه آقای مرتضی مدرس گیلانی ، نشر گلستان کتاب ، چاپ ششم ، بهار 1370 ، ص 886 الی 889 تنها بیت آخر از تصحیح اعلان خان افصح زاده و تربیت ج2 ص 379 میراث مکتوب استفاده شده است

2- دیوان جامی، ج اول، نورالدین عبداالرحمان بن احمد جامی، بتصحیح : اعلان خان افصح زاده، نشر میراث مکتوب، چاپ اول، 1387 ، تهران - ص459.

3 – همان، ص 331.

4- دیوان نظیری نیشابوری، محمد رضا طاهری، تهران، نگاه، چاپ اول، 1379 – ص 339

5 - دیوان امیرشاهی سبزواری، سعید حمیدیان، ابن سینا، 1348، ص 75 .

تابلوی لیلی و مجنون اثر استاد فرشچیان ، برگرفته از sarbehavayeto