چه بگویم ؟     (حقوقی، ادبی و اجتماعی)

طنز - پندهایی منتخب از: رساله درویش نامه ( صد پند ) عبید زاکانی

نوشته و انتخاب : محمد مهدی حسنی

اگر شربتی بایدت سودمند

ز داعی شنو نوشداروی پند

ز پرویزن معرفت بیخته

به شهد ظرافت بر آمیخته * 1

درویش نامه ( رساله صد پند ) دارای صد پند شیرین حکیمانه طیبت آمیز است که عبید زاکانی آنرا در سال 750 انشاء کرده است و جز پند های نخستین رساله : مانند :

• ای عزیزان ! عمر غنیمت شمرید.

• وقت از دست میدهید.

که کاملاً جدی بنظر مِی آید، رفته رفته پندها به هزل و طنز می گراید. گاهی طنز به جای آنکه خنده بر لب آورد، خواننده را در اندوهی تلخ فرو میبرد. عبارات درویش نامه با وجود کمال اختصار، بسیار فصیح و دلپذیر است * 2 .

***************

پندهای منتخب ار رساله درویش نامه ( صد پند ) :

• مسخرگی و فوّادی و دف زنی و غمازی و گواهی به دورغ دادن و دین به دنیا فروختن و کفران نعمت پیشه سازید تا پیش بزرگان عزیز باشید و از عمر برخوردار گردید . (266 )

• دختر فقیهان و شیخان و قاضیان و عوانان ( = یاران ) مخواهید و اگر بی اختیار پیوندی با آن جماعت اتفاق افتاد عروس را به ... سو برید تا گوهر بد، ببار نیاورد و فرزندان گدا و سالوس و مزوّر و پدر و مادر آزار، از ایشان در وجود نیاید. ( 267 )

• طعام و شراب تنها مخورید که این شیوه کار قاضیان و جهودان باشد . ( 269 )

• حاکمی عادل و قاضیی که رشوت نستاند و زاهدی که سخن به ریا نگوید و حاجبی که با دیانت باشد، و کون درست صاحب دولت، در این روزگار مطلبید. (270 )

• از تزویر قاضیان ، و شنقصه ( = جور ) مغولان، و عربده کنگان، و حریفی آنانی که روزگاری .... باشید؛ و امروز دعوی زیر دستی و قتّالی و پهلوانی کننده؛ و زبان شاعران ، و مکر زنان و چشم حاسدان و کینه درویشان ایمن مباشید . (274 )

• گواهی کوران در ماه رمضان قبول مکنید اگرچه بر کوهی بلند باشند. ( 275 )

نصیحت نیکبختان یاد گیرند بزرگان پند درویشان پذیرند * 3

((((((((((((((((((((((((((((())))))))))))))))))))))))))))))

1 – بنقل از مقدمه رساله، که از عبید نیست و خود از بوستان سعدی بمطلع :

به گمراه گفتن نکو می روی جفایی تمام است و جوری قوی

نقل کرده است (بوستان، بتصحیح مرحوم محمد علی فروغی ، ص 56 ) .

2 – در تنظیم مقدمه بالا به اظهار نظر اساتید : مرحوم عباس اقبال و دکتر محمد جعفر محجوب، در مقدمه دو دیوان چاپی عبید نظر داشته است و اصل متن به نقل از : رساله دلگشا، به انضمام رساله های تعریفات، صد پند و نوادر الامثال، تألیف خواجه نظام الدین عبید زاکانی، بتصحیح و ترجمه و توضیح آقای دکتر علی اصغر حلبی، انتشارات اساطیر، چاپ اول ، 1383 ، است. بنابراین اینجانب نه توانسته و نه خواسته از خود چیزی بیان کند. و شماره آمده میان دو کمان در آخر هر پند، اشاره به صفحه کتاب دارد.

3 - بنقل از پایان رساله صد پند. بنظر می رسد که بیت از خود عبیدست.